Çocuklar “çoğunlukla” ev işlerine karışmak istemezler. Onlara yardım etmek yerine eğlenmek ve oynamak isterler. Çalışmak ve sorumluluk almak zor, keyifsiz işleri başkasının yapması kolay gelir. Biraz özenli olursak, bunun da çözümü var...
Tabii ki, çocukların bu isteksizliği hayatları boyunca birçok görev üstlenecekleri, sorumluluk alacakları gerçeğini değiştirmez. Normal koşullarda (eğer bir prens veya prenses değilse 😊) ileriki yaşlarda onlar adına başka birisi bir işi yapmaz veya “bu seferlik ben halledeyim” demez.
(Kaldı ki, İngiltere tahtının varisi Galler prensi ve prensesinin dahi çocuklarına ev işleri yaptırdıkları yapılan bir röportajda ortaya çıkmış...)
Eğer çocuklar küçük yaşlarda aile içinde sorumluluk bilinci kazanırlarsa, gelecekte oldukça rahat ederler. Eğer yetişkin olmadan önce bu bilinci edinemez ise, gelecekte özgüveni zayıf, hep destek arayan, çözüm üretemeyen bir birey haline gelebilirler.
Bu nedenle, çocuklarınıza ev işlerinde sorumluluk vermek, deneyimin yanısıra, kendilerini değerli hissetmelerine, hayata hazırlanmalarına yardımcı olur. Son araştırmalar da, çocukları erken yaşlardan itibaren ev işlerine dahil etmenin; sorumluluk, kendine güvenme ve iş ahlakı gibi temel yaşam derslerini öğrenmelerini sağladığını gösteriyor. Ayrıca, bu çocuklar hayal kırıklığı ile daha iyi başa çıkabiliyor, sabredebiliyor ve zamanı yönetebiliyorlar. Bu beceriler akademik başarılarına da önemli katkı sağlıyor.
Yardım etmeyi seven küçük insanlar yetiştirmenin püf noktası, sürece erken yaşta başlamak ve çocuk büyüdükçe daha karmaşık işleri yapmaya yönlendirmektir. Küçük yaşlarda bu bilinci kazanan çocuk, büyüyüp ergenlik çağına geldiğinde, sizin yaptığınız işlerin çoğunu gerçekleştirebilecek hale gelecektir. Çocuklar yaşları ne olursa olsun, düşündüğümüzün çok daha fazlasını başarabilirler. Yeter ki yaşına uygun bir iş verelim ve ondan ne beklediğimizi de anlayacağı şekilde net olarak anlatalım.
Bu arada, çocuğum büyüdü, bir temel oluşturma sürecini kaçırdım, bu yaştan sonra imkânsız diye de düşünmeyin. Hiç bir zaman çok geç değildir; Kaçırdığınız yılların telafisini doğru yaklaşımlar sergileyerek yapabilirsiniz.
Şimdi bu işleri belirli yaş dönemleri şeklinde irdeleyelim:
Okul öncesi yaşlar (3-5 yaş)
Bu yaş grubu çocuklar genellikle yardım etmeyi isterler. Özellikle büyük yaş gruplarına göre daha heveslidirler. Yapabilecekleri oldukça sınırlıdır ama her bir başarıları özgüvenlerini daha da güçlendirir.
- Yataklarını kabaca düzeltebilirler.
- Oyuncaklarını toplayabilirler.
- Hafif eşyaları taşıyabilirler.
- Kirlettiği yeri basitçe temizleyebilirler. (Biraz daha kirletse de önemli değildir 😊)
- Yardımsız dişlerini fırçalayabilir, elini-yüzünü yıkayabilirler. (Biraz su saçılmasını sorun etmeyin)
- Mobilya ve aletlerin tozunu alabilirler. (Köşelere veya camlara dikkat)
- Yemek masasını hazırlamaya yardım edebilirler. (Bıçaklar hariç)
- Evcil hayvanların beslenmesi için sorumluluk alabilirler.
- Kendi çamaşırlarını kirli sepetine koyabilir, çıkardıkları giysilerini katlayabilir, yıkanmış çorapları eşleyebilirler.
- Yıkanacak çamaşırları renkli-beyaz olarak ayırmaya yardım edebilirler. (Hijyen için iç çamaşırlarını ayırmanız öneririz.)
- Çiçekleri basitçe sulayabilirler. (Bahçede olması tercih sebebidir😊)
- Alışverişte yardım ve basit ödemeleri yapabilirler.
Bu işleri yaparken lütfen onlardan çok yüksek beklentiler içinde olmayın. Bu yaşlarda önemli olan iş yapma isteği esas takip edilecek noktadır. Onun yaptıklarını olumlu karşılayıp, hatalarını göstermeniz son derece önemlidir.
İlkokul dönemi (6-9 yaş)
Çocuklar ilkokul çağına geldiklerinde, doğal olarak daha az denetimle daha fazla sorumluluğu üstlenebilir, daha karmaşık işleri yapmaya başlayabilirler. Fiziksel olarak da geliştikleri için yapabilecekleri işler de çoğalır.
Ancak, bu çağda çocuklar, ev işleri fikrine karşı isyan etmeye, direnç göstermeye de başlayabilirler. Bilinçli bir ebeveyn olarak çocuğumuzu bu tavrı için cezalandırmayı düşünmemeliyiz. Çünkü bu durum normaldir. Sadece biraz daha yaratıcı (anlayışlı) ve biraz daha işbirlikçi olmak gereklidir. Onu da konunun içine alan olumlu bir yaklaşım, manevi ödüller, takdir cümleleri çok motive edici olacaktır.
Zaman ilerledikçe çocuğunuz evdeki işlere yardım etmenin bir seçenek olmadığını, normal bir sorumluluk olduğunu öğrenecektir.
Bir önceki gruba ek olarak:
- Evde paspas yapabilirler.
- Çöpleri dışarı çıkartabilirler.
- Uygun bir cihaz var ise (ya da saplı faraş ile) süpürge yapabilirler.
- Çalışma masasını, kitaplarını ve dolaplarını düzenleyebilirler.
- Yemek/yiyecek hazırlamaya yardımcı olabilirler.
- yıkanmış çamaşırlarını katlayıp dolaba yerleştirebilirler.
- Bulaşık makinesini doldurmaya veya boşaltmaya yardımcı olabilirler (Bıçaklara yine dikkat!)
- Hazırlanmış olan banyoda (basit gözlem ve koruyucu önelem ile) kendileri yıkanabilirler.
- Hafta sonu tatilinde veya okula giderken kendilerine tost/sandviç hazırlayabilirler.
Ortaokul dönemi (10-13 yaş)
Ortaokul çağına gelen çocuklar birçok görevi bağımsız olarak yapabilmelidir. Küçük yaşlarda defalarca hatırlatmanız gereken işlerden artık sorumlu tutulabilirler. En önemli olan nokta, çocuğunuza beklentinizi net şekilde ve açıkça ifade etmektir.
Eğer ona çok sayıda beklenmedik (ve doğru tarif edilmemiş) işi yüklerseniz, bir kaos yaşayabilirsiniz. Hatta bu durum kazanılmış özgüvenin kaybına bile yol açabilir.
Ancak, çocuğunuz kendinden ne beklendiğini bilirse o işi yapmaya ilişkin motivasyonu da yüksek olacaktır. Başarıyla tamamlanan işler için manevi ödüller, başarısız sonuçlanan işler için eğitim veya küçük yaptırımlar ile çocuğunuza geri bildirim vermeyi unutmamalısınız. Bu dönemde öncekilere ek olarak:
- Banyo / tuvalet temizliğine yardımcı olabilirler (kimyasal ürünlere dikkat!)
- Bulaşıkları durulayabilir, bulaşık makinesini çalıştırıp boşaltabilirler.
- Elektronik cihazları kullanabilirler. (gözetim iyidir)
- Kendi başlarına yıkanabilirler.
- Kardeşlerine göz-kulak olup size zaman yaratabilirler. (Bu onları evde yanlız bırakmak anlamına gelmez!)
- Yardımsız kolay yemekler hazırlayabilirler.
- Kendilerine verilen harçlığı idare edebilir, para biriktirebilirler.
- Araba yıkama, tamirat / tadilat gibi işlerde yardımcı olabilirler. (Kesici-delici aletlere dikkat!)
Gençler (14+ yaş)
Normal koşullarda pek çok genç, ebeveynlerinin ondan istediği hemen her ev işini yapabilmelidir. Bu dönem artık ergenliğe adım atan çocuğunuzun ileriki yıllarda kendi başına yaşamaya başlayacağı zamana hazırlanmasını sağlamak için ideal yaşlardır. Tabii ki ergenlik çatışmaları önemli bir faktör olacaktır, ama aşağıdaki önerilerimiz ile bu dönemi de kolayca geçeceğinize inanıyoruz.
- Kendilerinin ve evin çamaşırını yıkayabilirler.
- Mutfağın temizlik/düzenine yardımcı olabilirler (dolaplar, çekmecelirin düzeni vb).
- Bahçe vb. işleri ile ilgilenebilirler.
- Alışveriş listesi hazırlamakta yardımcı olup ve yemek hazırlayabilirler.
- Mobilya/dolapları temizleyebilirler.
- Küçük kardeşlerine makul süreler ile bakıcılık yapabilirler.
- Evcil hayvanlar ile ilgilenebilirler.
- Tuvalet, lavabo ve banyoları temizleyebilirler.
- Kendi başlarına alışverişe çıkabilirler.
Burada genel bir liste sunmaya çalıştık, siz de kendi özelinizde, ihtiyaca göre bunlara ilaveler yapabilirsiniz. Gerçekten ev işlerini birlikte yapmak zor bir adım gibi görülebilir, ancak uygun yaklaşım ve biraz yapıcı tutumla temizlik yapmak dahi gerçekten eğlenceli olacaktır😊
İşte çocukları temizlik işine (veya diğer görevlere) dahil etmek için sekiz öneri:
1. Çocukları yeni bir işle tanıştırmak için önce işi onlarla birlikte yapın. Bu şekilde onlara neyi nasıl yapacaklarını ve hangi sırayla yapmalarını istediğinizi gösterebilirsiniz. Gayet işe yarar bir yoldur; ilk önce banyoyu mükemmel bir şekilde temizlemeyebilirler, yine de oldukça iyi bir iş çıkarıyor diye düşünmeyi unutmayın!
2. Eğitime erken yaşta başlayın. Çocukların kendilerine ve ev işlerine bakmalarına yardımcı olmak için asla çok geç olmamakla birlikte, başlangıçta çocuklarınız ne kadar küçükse o kadar iyidir!
3. Angarya işleri birlikte yapın. Örneğin, siz büyük havluları ve çarşafları katlarken çocuklarınızdan el bezlerini ve el havlularını katlamalarını isteyin. Küçükler, mükemmel bir şekilde yapamayabilirler, bu bir sorun değildir. Amaç sadece onları yapılması gereken günlük işlere alıştırmaktır... Ayrıca sohbet veya gülümsemelerle sizinle geçirecekleri bu süreçte mutlu olmalarını sağlamaya çalışın!
4. Hangi işleri yapmak istediklerine karar vermelerine izin verin. Çocuklarınızla birlikte oturun ve yapılması gereken işlerin bir listesini hazırlayın ve içinden hangilerini yapmak istediklerini belirleyin. Kendi listelerini yazmalarına yardımcı olun ve özellikle erken yaşlarda işi bitirdiklerinde maddelerin üzerini nasıl çizeceklerini gösterin.
5. İşleri başlangıçta bir oyun haline getirin! Çocukların katılımını sağlamak için iş zamanını bir oyuna veya mücadeleye dönüştürün. Telefonunuzun zamanlayıcısını veya mutfak saatini kurup, görevleri bitirmek için "saati yen" oyunu oynayın. Çocuklar için ev işleri ya da sorumluluk çizelgesi oluştururken yaşa uygunluk, tutarlılık ve eğlence çok önemlidir. (Birden fazla çocuk var ise, denge de gerekir) Yaratıcı olun, çocuğunuzu motive etmek için hayal gücünüzü kullanın. Performans tabloları hazırlayabilir, ayın/haftanın en sorumluluk sahibi aile üyesini seçip aile toplantısında onu kutlayabilir, ön plana çıkararak öz güvenini arttırabilirsiniz.
6. Ödül motive eder. Çok rutin olmamakla birlikte, bazı görevleri tamamladığında bir ödül olduğunu bilmelerini sağlayın. Arkadaşlarıyla dışarıda zamanı geçirmek, birlikte kurabiye pişirmek veya birlikte istediği bir oyun oynamak gibi... Daha büyük çocuklar harçlık, film gecesi veya ekstra bilgisayar zamanından daha mutlu olabilirler. Ya da onlara güzel bir Ozmoz giysisi seçebilir, sağlıklı kumaşlar ve rahat modeller içinde keyfini arttırabilirsiniz 😊
7. Çocuğunuzun güçlü yönlerine ve ilgi alanlarına göre karar verin. Çocuğunuzun hangi konulara eğilimi olduğunu gözlemleyin. Örneğin, kimi çocuk düzenli olmayı sever. Başlangıçta onun yanında beklemeniz gerekse bile arzu ettiği yeri (raflar veya bir dolap gibi) düzenlemesine izin verin. Böylece, daha sonra odasının veya küçük kardeşinin oyuncaklarını ve kıyafetlerini düzenlemesine de yardımcı olması için kolayca teşvik edebilirsiniz. Eğer hoşlandığı işleri (ya da ilgi alanlarını) ön plana alırsanız, daha sonra diğer işleri de kolayca yapmaya ikna edebilirsiniz.
8. Sabırlı olun. Çocukları ev işlerine dahil etmek sabır gerektirir ve normalde hızlıca hallettiğiniz işleri biraz daha uzun hale getirebilir, ancak pes etmeyin! Sonuç buna değer. Kendilerinden sorumlu olan ve yaşam alanlarına bakabilen çocuklar yetiştirmiş olacaksınız ve bu sonuç kesinlikle sizi mutlu edecek.
Son Söz
Moda tabir ile “helikopter anne/baba” olmak veya eski tabir ile “koruyucu melek” olmak her zaman (hatta çoğu zaman) çocukların iyiliği anlamına gelmez.
Onları günlük hayatın içinde yetiştirmeliyiz. Hangi konularda yardımcı olacaklarını veya çocuklarınızın hangi sıra ile yaşam becerileri öğreneceğini planlamak için mutlaka zaman ayırmalısınız. Bu görevleri belirlerken de çocuğunuz ile iletişim içinde olmalısınız. Kararlarda söz sahibi olmak onları mutlu/motive edecektir.
Kendine güvenli; temel deneyimlere sahip; ailesine, çevresine ve Dünya’ya saygılı çocuklar yetiştirmek görevimizdir. Bu süreç küçük yaşlardan başlar ve onlar her zaman sizi örnek alırlar. Kendi yapmadığınız bir şeyi onlardan isteyemeyeceğinizi de lütfen aklınızda tutun.
Ebeveyn olmak sorumluluktur.
Ayrıca, yine lütfen unutmayın, hayatta her an beklenmedik şeyler gerçekleşebilir… Böyle durumlarda/zamanlarda yanınızda ayakları yere basan, yaşına uygun bilgili, melekeleri gelişmiş, kendine güvenli çocuklarınızın olması Tanrı’nın size vermiş olabileceği en büyük nimettir.
Sevgi ve mutlulukla kalın,
Mukadder Özden, Anne ve Tekstil mühendisi.